કોઇ ભૂખ્યાને ભોજન આપવું એ યશ છે, માનસદર્શન, મોરારિબાપુ

કોઇ ભૂખ્યાને ભોજન આપવું એ યશ છે

• રામચરિતમાનસમાં ભગવાન શંકર સોળ સાધનોની ચર્ચા કરે છે. આ સોળ સાધનો આજે કલિયુગમાં પણ થઇ શકે છે.

   
રામચરિતમાનસમાં તુલસીદાસજીએ સોળ સાધનોની ચર્ચા કરી છે. સોળ સાધન એ આપણા બધાના જીવનના સોળ શણગાર છે. રામચરિતમાનસમાં ઉપસંહારક જે પ્રશ્ન છે એમાં ભગવાન શંકર સોળ સાધનોની ચર્ચા કરે છે.

• ‘સાધન ધામ મોક્ષ કરદ્વારા’ આ સોળ સાધનો આજે કલિયુગમાં પણ થઇ શકે છે. સોળ સાધનની પહેલાં તીર્થાટનની જ વાત કરી છે. 
• તીર્થાટન એટલે એક પવિત્રતાનાં, ભાવનાનાં દર્શનની વાત છે. 
• બીજી વાત યોગ નિપુણતાની છે. 
• ત્રીજી વાત જ્ઞાનમાં નિપુણતાની છે. જેટલા રાગદ્વેષ ઓછા થાય એટલી જ્ઞાનની નિપુણતા વધે છે. 
• ચોથી વાત વૈરાગ્યની નિપુણતાની છે. જીવનમાં જેટલું સમર્પણ વધે, આપવાની વૃત્તિ વધે, એટલી વૈરાગ્યમાં નિપુણતા વધે છે. રાવણ પાસે બધું જ હતું પણ એ કોઇને આપવામાં સમજતો નહીં, બધું લૂંટી લઇને લંકામાં ભેગું કરતો હતો માટે એનામાં વૈરાગ્ય ન આવ્યો.

• તુલસીદાસજી પાંચમી વાત નાના કર્મની કરે છે. કર્મ ત્રણ પ્રકારના છે. કર્મ પણ એક સાધન છે. કર્મ વગર એક ક્ષણ રહી શકાય નહીં. સૂઇ જઇએ ત્યારે શ્વાસ ચાલે એ પણ કર્મ છે. કર્મ કૃપા આધારિત થતું હોય છે. કર્મની ગતિ ન્યારી છે. 
• છઠ્ઠી વાત ધર્મની આવે છે. આજે લોકોએ ધર્મને એક ફ્રેમમાં મઢી લીધો છે. સાચા અર્થમાં ધર્મની વ્યાખ્યા કોઇ સમજતું જ નથી. ધર્મ એટલે સત્ય, કરુણા, પરહિત, અહિંસા, સેવા, સર્મપણ આનાથી જીવ રૂપાળો લાગશે. 
• સાતમું સાધન વ્રત છે. મારી દરેકને પ્રાર્થના છે કે જાગૃતિપૂર્વકનાં વ્રતો જીવનમાં લેવાં જોઇએ. 

• દાન આઠમું સાધન છે. જીવનમાં દાન કરવાનું વ્રત બને તો લેજો. દાન એટલે રૂપિયા એટલો સંકુચિત અર્થ ન કરો. મીઠી વાણી બોલીને બીજાને ખુશ રાખવા એ પણ દાન છે. 
• નવમા સાધન તરીકે સંયમની વાત કરી છે. સાધકનો સંયમ એ સાચો શણગાર છે. હાથીને બાંધવો સહેલો છે પણ મન ઉપર સંયમ લાવવો અતિ કઠિન છે. 
• દસમા સાધન તરીકે તુલસીદાસજી દમની વાત કરે છે. ઇન્દ્રિયો પર જેટલો અધિકાર-નિયમન એ દમ છે. જીવનરૂપી નદી કિનારાની વચ્ચે વહેતી હશે તો જીવન બરાબર છે. 
• અગિયારમા સાધન તરીકે જપનાં દર્શન છે. મંત્રજપ અને નામજપ બે વસ્તુ જપમાં આવે છે. 
• બારમા સાધન તરીકે તપની વાત છે. 
• આગળ તેરમા સાધનની ચર્ચામાં મખની વાત છે. નાના પ્રકારના યજ્ઞો એ વિશુદ્ધ કરનારા સાધન છે. કોઇ ભૂખ્યાને રોટલો આપવો એ યજ્ઞ થયો. માતા ઘરમાં બીજાનાં પેટ ભરવા માટે આનંદ સાથે રસોઇ બનાવે એ યજ્ઞ છે. 
• ચૌદમા સાધનમાં ભૂતદયાની વાત છે. જીવમાત્ર ઉપર દયા રાખવી જોઇએ. 
• આગળ પંદરમા સાધન તરીકે દ્વિજગુરુસેવકાઇની ચર્ચા છે. દ્વિજ એટલે જેનો બીજો જન્મ થઇ ચૂક્યો છે. કોઇની પ્રેરણાથી સંકલ્પિત જીવન જીવવું એ દ્વિજપલ છે. ગુરુસેવકાઇ એટલે ગુરુનાં વચનોમાં વિશ્વાસ, ગુરુ ધર્મગ્રંથ નહીં પરંતુ સદગ્રંથ અર્પણ છે. એવા મહાપુરુષોની સેવા એ કલિયુગમાં સાધકનો શંૃગાર છે. 
• છેલ્લાં દર્શન કરાવતા તુલસીદાસ કહે છે કે વિદ્યા અર્જિત કરવી, ભણવું, શિક્ષિત થવું સાચા અર્થમાં સાક્ષર થવું અને એ બીજાને પાછું આપવું એ સાધન છે.

(સંકલન: રામેશ્વરદાસ હરિયાણી)

Read full article at Sunday Bhaskar.